“Juist in eenzaamheid kun je soms je ziel weer voeden”
In gesprek met kunstenaar Madelinde Hageman
“Ik vind het mooi om de verschillende lagen en gevoelens van eenzaamheid te bespreken. Wat doe je wanneer jij je eenzaam voelt? Wat troost je? Juist in eenzaamheid kun je soms je ziel weer voeden. Je wordt bewust van de aspecten in je omgeving die je kunnen helpen: muziek, natuur of schoonheid zien in kleine dingen.” Kunstenaar en social designer Madelinde Hageman werkt al meer dan tien jaar rondom het thema eenzaamheid. Voor Blikopener Festival werkt ze samen met minderjarige jongeren van AZC Groningen aan een bijzondere fotostudio.
Zoeken naar een nieuwe Taal voor Eenzaamheid
Maar laten we beginnen bij het begin. Hoe is de focus op eenzaamheid bij Madelinde ontstaan? “Zo’n tien jaar geleden was ik betrokken bij een project van Young Designers over eenzaamheid. Ik had al snel het gevoel dat er te weinig woorden zijn voor dit gevoel. Eenzaamheid is ontzettend divers. Mijn eigen persoonlijke gevoel voor eenzaamheid past helemaal niet bij dat woord. Daarom doe ik al jarenlang allerlei projecten met verschillende doelgroepen, waarin we voortdurend zoeken naar een nieuwe Taal voor Eenzaamheid.”
Madelinde legt uit dat haar zoektocht naar woorden voor eenzaamheid begon met de Inuit taal. “De Inuit hebben 22 woorden voor sneeuw. Ik heb het woord ‘sneeuw’ vervangen voor ‘eenzaamheid’. Dan krijg je bijvoorbeeld variaties als ‘zachte eenzaamheid’, ‘smeltende eenzaamheid’ of ‘eenzaamheid waarop je kunt lopen’. Ik vind het interessant dat je gevoelens beter kunt uiten wanneer je de taal verbreedt. Daarom probeer ik op allerlei plekken nieuwe woorden voor eenzaamheid te verzamelen.”
Dat doet ze vaak met ongewone vragen. Zo liet Madelinde deelnemers brieven naar eenzaamheid schrijven. Toen ze in aanraking kwam met migranten die de Nederlandse taal niet spraken, kwam ze op het idee om ook andere taalvormen te zoeken in plaats van woorden. “Zo zijn we gestart met fotografie. Ik liet mensen aanwijzen op welke plek in hun lijf zij eenzaamheid voelden en maakte daar foto’s van.”
Madelinde is van mening dat er een taboe heerst op eenzaamheid. “Het valt mij op dat negatieve emoties volgens de maatschappij zo snel mogelijk moeten worden opgelost. Dat geldt meestal ook voor eenzaamheid. Het werd lang gezien als iets waarmee alleen ouderen te maken hadden. Maar tijdens de coronacrisis is daar wel verandering in gekomen. In het beleid erkent men steeds meer dat er ook veel eenzaamheid speelt onder jongeren. Toch zijn veel campagnes gericht op de boodschap: ‘Ben je eenzaam? Dan moet je de deur uit gaan!’
Maar leven in een isolement is een ander probleem volgens mij. De grootste groep die zich eenzaam voelt heeft wel degelijk een netwerk om zich heen, maar voelt zich alsnog eenzaam. Mijn opvatting is dat wij als kunstenaars niet zozeer een probleem moeten oplossen, maar dat we dit thema wel aankaarten. Eenzaamheid mag er zijn. Het is een onderdeel van ons wezen. In de wetenschap is daar zelfs een woord voor: existentiële eenzaamheid.”
Actueel thema: mentale gezondheid bij jongeren
Blikopener Festival benaderde Madelinde met de vraag of zij een co-creatie project wilde opstarten rondom eenzaamheid bij jongeren. Ze besloot om dit thema te verbreden naar de mentale gezondheid van jongeren. “Onder jongeren speelt niet alleen eenzaamheid, maar ook depressie, stress en prestatiedruk. Om een gesprek op gang te brengen wilde ik samen met studenten van het HBO en de universiteit in de vraag duiken: ‘Wat is mentale gezondheid voor jou?’ Mijn plan was om samen met hen een maakproces te starten, waarbij we een manifest zouden maken over wat mentale gezondheid is. Maar ook: wat is mentale ongezondheid? Mijn idee was om dit met een soort parade zichtbaar te maken tijdens Blikopener Festival.”
Madelinde bezocht de Hanzehogeschool en ging in gesprek met studenten. “We spraken vier studenten die meteen enthousiast waren en mee wilden doen. Het vinden van een gemotiveerde groep mensen voor zo’n co-creatie kost veel tijd. Die tijd hadden we nu helaas niet. Uiteindelijk hoorden we via een contactpersoon bij AZC Groningen dat zij ook interesse hadden in het project. Daarom hebben we de eerste bijeenkomst op het AZC georganiseerd.”
De workshop verliep anders dan Madelinde had verwacht. De aanwezige jongeren van het AZC bleken tussen de 14 en 18 jaar oud te zijn en communiceren bleek lastig. “De jongeren waren een stuk jonger dan we vooraf hadden verwacht en bleken geen Nederlands of Engels te spreken. Er was ook geen tolk aanwezig. Dat maakt communiceren lastig. Uit de korte gesprekken die we met behulp van Google Translate hadden, ontdekte ik dat alle jongeren zonder ouders naar Nederland waren gekomen.”
Madelinde kwam gelukkig voorbereid op verschillende scenario’s naar het AZC. Ze had veel materialen bij zich, waarvoor communiceren via taal ook niet per se nodig bleek. De minderjarige jongeren gingen aan de slag met porseleinverf. Ze beschilderden porselein met beelden waarvan zij gelukkig worden. “Ik had ook polaroidfoto’s mee. Het was een leuke middag, de jongeren waren erg enthousiast.”
Het oorspronkelijke idee van de workshopreeks werd omgevormd naar een nieuw concept. “Een co-creatie is altijd een vloeiend proces. Het is geen kwestie van: ‘Ik kom met een plan, wie doet er mee?’ Je moet je bij dit soort processen laten leiden door wie er meedoen en wat daar vanuit ontstaat. Ik wilde deze co-creatie ook echt vanuit de jongeren laten ontstaan. Ze hadden allemaal direct een passie voor fotograferen. Daarom maken we samen een fotostudio.”
Fotostudio Joy & Sorrow
De co-creatie Taal voor Eenzaamheid draait nu om het verbeelden van mentale gezondheid met fotografie. “We maken samen decors en props voor een fotostudio, genaamd Joy & Sorrow. De jongeren mogen laten zien welke activiteiten, voorwerpen of herinneringen hen blijdschap brengen. Tegelijkertijd mogen ze ook verdriet in beeld brengen. Ik merk alleen dat de meeste jongeren daar nog niet helemaal aan toe zijn. Er schuilt zo’n enorme levenskracht in hen. Ze bevinden zich in een overlevingsmodus. Daarom wil ik tijdens de volgende workshop kijken of we samen beelden kunnen vinden die het verdriet van de wereld symboliseren. Dan maken we het iets minder persoonlijk, iets minder confronterend.”
Madelinde Hageman realiseert Fotostudio Joy & Sorrow in samenwerking met Gaia Suyling Smit en Senne Berk van Nona Photobooth. “Dankzij hun fotobooth en technische apparatuur kunnen we de jongeren leren hoe een professionele fotoshoot in zijn werk gaat. Tijdens Blikopener kunnen bezoekers zichzelf ook laten fotograferen in de Joy & Sorrow fotostudio.”
Madelinde is erg enthousiast over dit nieuwe project binnen haar zoektocht naar Taal voor Eenzaamheid. “Ik zou graag nog een keer zo’n fotodecor willen bouwen, misschien dan weer in een iets andere vorm. Je merkt dat fotografie een uitstekend medium is om heftige onderwerpen op een andere, nieuwe manier bespreekbaar te maken. Ik denk dat je daarmee ook inspeelt op een actuele tendens. Je ziet dat jongeren overal mooie foto’s maken met hun smartphone en daarbij vaak een unieke invalshoek hebben. Dat maakt fotografie een interessant medium voor Taal voor Eenzaamheid.”
De co-creatie Taal voor Eenzaamheid is onderdeel van Blikopener Festival. Met inspirerende kunstprojecten vraagt Blikopener Festival aandacht voor maatschappelijke thema’s en daar waar het mis gaat in de samenleving. Met verbeeldingskracht moedigen Blikopener Festival en alle betrokken makers het publiek uit om de wereld op een nieuwe manier te bekijken, maar ook om dialoog en actie te bevorderen.